Όλα ξεκινούν από την ένωση του σπερματοζωαρίου με το ωάριο. Το πρώτο κύτταρο της νέας ζωής, το ζυγωτό, πολλαπλασιάζεται με ταχύ ρυθμό για να δημιουργήσει όλα τα κύτταρα που συνθέτουν έναν άνθρωπο, να δημιουργήσει ζωή. Όσο μεγαλώνει αυτή η πρώτη συσσώρευση από κύτταρα, η βλαστοκύστη, τα κύτταρα αυτά αρχίζουν σιγά – σιγά να διαφοροποιούνται το ένα από το άλλο.

Οι πληροφορίες για την εξέλιξη του κάθε κυττάρου είναι γραμμένες στο γενετικό μας υλικό. Στα μάτια μας, τα κύτταρα του αμφιβληστροειδούς θα εξελιχθούν ώστε να συνδεθούν με νευρικά κύτταρα και να μπορέσουν να μεταφράσουν το περιβάλλον σε εικόνα για τον εγκέφαλο. Έτσι ένα νεογέννητο θα μάθει να αναγνωρίζει τους γονείς του. Με παρόμοιο τρόπο τα κύτταρα του δέρματος στο πάνω μέρος του κεφαλιού μας θα εξελιχθούν και θα αναπτύξουν τρίχες, ενώ τα κύτταρα του στομάχου μας θα εξελιχθούν ώστε να παράγουν οξέα για την πέψη της τροφής μας. Στα αγόρια τα ανδρικά γεννητικά όργανα θα πάρουν σήμα να σχηματιστούν, ενώ τα γυναικεία να υποστρέψουν. Στα κορίτσια με την ένωση δύο εμβρυϊκών σωλήνων, των πόρων του Muller, θα σχηματιστεί η μήτρα.

Στην κοιλότητα της μήτρας εμφανίζονται τα κύτταρα του ενδομητρίου, κύτταρα με ευαισθησία στις ορμόνες του φύλου. Αυτά τα κύτταρα λίγο πριν την εμμηναρχή, δηλαδή την πρώτη έμμηνη ρύση, θα πολλαπλασιαστούν, θα σχηματίσουν ένα πιο παχύ στρώμα το οποίο στη συνέχεια αποπίπτει, φέρνοντας λίγο αίμα. Και αυτό επαναλαμβάνεται, στην αρχή κάπως ακανόνιστα, μετά όμως περίπου μια φορά κάθε μήνα, μέχρι τα εξειδικευμένα κύτταρα της ωοθήκης, τα ωοθυλάκια, να εξαντληθούν, ή ο εγκέφαλος να σταματήσει να παράγει το σήμα για την ωρίμανσή τους. Και όλα αυτά συνήθως πάνε ακριβώς όπως πρέπει.

Θα μπορούσε όμως κάποιος ιστός, κάποιο τμήμα ενός οργάνου, να εμφανιστεί σε λάθος σημείο; Σε μια θέση που δεν προοριζόταν ποτέ για εκείνο; Θα μπορούσε να γίνει τέτοιο λάθος; Κι όμως, θα μπορούσε. Εξάλλου η ίδια η εξέλιξη της ζωής οφείλεται σε μια σειρά από τέτοια λάθη. Ας μην παρεκτραπούμε από το θέμα μας όμως: ο ενδομητρικός ιστός, κύτταρα και στρώμα, που προορίζεται για την κοιλότητα της μήτρας μπορεί όντως να βρεθεί έξω από αυτήν, προκαλώντας διάφορα προβλήματα.

Πώς μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο; Σύμφωνα με τη θεωρία της Αρχιμήτρας, ακανόνιστες, ανεπαίσθητες συσπάσεις της μήτρας οδηγούν στην κατακερμάτωση νησίδων ενδομητρικού ιστού και στην αποβολή του μέσω των σαλπίγγων στην περιτοναϊκή κοιλότητα – με απλά λόγια η ίδια η μήτρα οδηγεί σε αποκόλληση ιστού από το εσωτερικό της και μεταφοράς του μέσα στην κοιλιά. Μια παθολογική εξέλιξη σε κάποια από τα κύτταρα που αποκολλώνται και μεταφέρονται, τα κάνει να επιβιώνουν στη νέα θέση τους, αντί να φαγοκυτταρωθούν. Έτσι ενδομητρικός ιστός ζει και μεγαλώνει σε μια νέα θέση: στην ωοθήκη – δημιουργώντας σοκολατοειδείς κύστεις – στο έντερο, στο διάφραγμα, στην ουροδόχο κύστη, ή κάπου ανάμεσά τους, ή ακόμα και μέσα στο ίδιο το μυϊκό τοίχωμα της μήτρας – μια κατάσταση γνωστή και ως αδενομύωση.

Τα εξελιγμένα αυτά ενδομητρικά κύτταρα διατηρούν την ικανότητά τους να δέχονται ερεθίσματα από τις ορμόνες του φύλου, τα οιστρογόνα. Έτσι, με μαθηματική ακρίβεια, κάθε μήνα πολλαπλασιάζονται και τελικά ένα τμήμα αυτών αποπίπτει, προκαλώντας μια μικροσκοπική αιμορραγία στη νέα τους θέση. Και φυσικά ένα κομμάτι ιστού που αιμορραγεί σε μια θέση εκτός της κοιλότητας της μήτρας προκαλεί τη διέγερση των νευρικών κυττάρων της νέας του γειτονιάς – οδηγώντας σε πόνο. Επίσης διεγείρονται και κύτταρα της άμυνας του οργανισμού, που χτίζουν συνδετικό ιστό γύρω από τον εισβολέα – τις γνωστές μας συμφύσεις – προσπαθώντας να περιορίζουν τη ζημιά.

Μια μικροσκοπική νησίδα ιστού προκαλεί μια ακόμα πιο μικροσκοπική αντίδραση. Οι παλαιότεροι γυναικολόγοι μας μάθαιναν: “το ότι μια ασθενής έχει πολλά συμπτώματα δεν σημαίνει ότι θα έχει απαραίτητα πολύ εκτεταμένη ενδομητρίωση”. Αυτό είναι πέρα για πέρα σωστό, μπορεί όμως να διαβαστεί με δύο τρόπους. Ο λάθος τρόπος είναι κάποιοι να θεωρήσουν την ύπαρξη περιορισμένων εστιών ενδομητρίωσης ως έναν λόγο να την υποτιμήσουν – δυστυχώς αυτό συμβαίνει τις περισσότερες φορές. Λίγοι είναι όμως αυτοί που καταλαβαίνουν τη σωστή έννοια της πρότασης: η τεράστια σημασία που έχει η χειρουργικής αφαίρεση κάθε ορατής βλάβης για την βελτίωση της ποιότητας ζωής της ασθενούς.

Πώς εξηγείται όμως αυτό; Όταν ακουμπάμε το χέρι μας στη φωτιά, τα νευρικά κύτταρα στέλνουν άμεσο μήνυμα στον εγκέφαλο να αποτραβηχτούμε. Όταν, περπατώντας, μπει ένα χαλικάκι στο παπούτσι μας, μπορεί να μην το αντιληφθούμε αμέσως. Ο πόνος όμως θα εμφανιστεί. Αν τον αγνοήσουμε και συνεχίσουμε να περπατάμε όσο το χαλικάκι παραμένει σφηνωμένο, ο πόνος θα δυναμώσει. Τα νευρικά μας κύτταρα θα προκαλέσουν μια μικρή ενίσχυση του ερεθίσματος, ώστε να αντιδράσουμε τελικά και να βγάλουμε το χαλικάκι από το παπούτσι μας. Φανταστείτε ένα χαλικάκι που είναι σφηνωμένο για μήνες ή και χρόνια. Τα νευρικά μας κύτταρα είναι εκπαιδευμένα για να μας προστατεύουν. Η μη αντίδραση, οδηγεί σε ανατροφοδότηση του αισθήματος του πόνου. Ακόμα και ένας αρχάριος χειρουργός γυναικολόγος θα ζήσει γρήγορα το αίσθημα της επιτυχίας, όταν μετά από μια απλή αφαίρεση ενός ή δύο μικρών εστιών ενδομητρίωσης δέχεται την ευγνωμοσύνη μιας χρόνιας ασθενούς. Συχνότερα όμως, συμβαίνει το αντίθετο – μια γυναίκα να ζει με τον πόνο και να μην ζητά βοήθεια, ή να ζητά βοήθεια αλλά να μην έχει απόκριση – και αυτό έχει να κάνει και με ζητήματα κουλτούρας.

Φανταστείτε ένα χαλικάκι που είναι σφηνωμένο για μήνες ή και χρόνια. Τα νευρικά μας κύτταρα είναι εκπαιδευμένα για να μας προστατεύουν.

Πόσο φυσιολογικό μπορεί να είναι μια γυναίκα να υποφέρει από εντονότατους πόνους μια φορά το μήνα; Να αποσύρεται από τις δραστηριότητές της. Να χρειάζεται παυσίπονα. Να προγραμματίζει τη ζωή της γύρω από αυτό. Να μην μπορεί να έχει σεξουαλικές επαφές από τον πόνο. Και φυσικά υπάρχουν περιπτώσεις ενδομητρίωσης που οδηγούν σε πόνο πλέον ανεξάρτητο της περιόδου – σε συνεχή, χρόνιο πόνο, χαρακτηριστικό της γνωστής ως εν τω βάθει ενδομητρίωσης.

Ο μέσος χρόνος διάγνωσης της ενδομητρίωσης από την έναρξη των συμπτωμάτων της δεν μπορεί να υπολογιστεί με ακρίβεια – εικάζεται όμως ότι μπορεί να κυμαίνεται στα 8 χρόνια – τόσο διαρκεί συνήθως δηλαδή μόνο μέχρι να φτάσει κάποιος στη διαπίστωση ότι μια γυναίκα υποφέρει όλον αυτόν τον καιρό από μία πάθηση που θεραπεύεται. Στα συγγράματα του πανεπιστημίου ακόμα η ενδομητρίωση περιγράφεται ως “αινιγματική νόσος”. Εδώ και χρόνια οι γερμανόφωνοι γιατροί αποκαλούν την ενδομητρίωση “ο χαμαιλέοντας της γυναικολογίας”, υποκοριστικό που αποδίδεται στην τάση της νόσου να εμφανίζεται με συμπτώματα που μοιάζουν σε άλλες παθήσεις, όπως πόνο στην πλάτη, τα πόδια, ή στο στήθος, συχνοουρία, αιματουρία, ή αιματοχεσία. Ένα υποκοριστικό που εμείς, η νεότερη γενιά γυναικολόγων, προσπαθεί να ξεκολλήσει από πάνω της, και να αποδείξουμε ότι μπορούμε να την ανιχνεύουμε εύκολα και να την αντιμετωπίζουμε εξίσου αποτελεσματικά.

Πώς αντιμετωπίζεται όμως η ενδομητρίωση;

1. Ενημέρωση του πληθυσμού.
2. Λήψη ενδελεχούς ιστορικού και προσεκτική κλινική εξέταση με υπερηχογράφημα υψηλών προδιαγραφών.
3. Φαρμακευτική αγωγή μετά από προσεκτική επεξήγηση.
4. Χειρουργική αντιμετώπιση με ελάχιστα επεμβατικές μεθόδους (λαπαροσκόπηση).

Για να κλείσετε ραντεβού στο ιατρείο του κ. Κολιτσιδάκη:

Καλέστε στο 2310344266,

Στείλτε Email στο apos.kolitsidakis@gmail.com , ή

Χρησιμοποιείστε την παρακάτω φόρμα για να στείλετε μήνυμα:

Βιβλιογραφία

• Leyendecker, G., Wildt, L., Laschke, M. W., & Mall, G. (2023). Archimetrosis: the evolution of a disease and its extant presentation : Pathogenesis and pathophysiology of archimetrosis (uterine adenomyosis and endometriosis). Archives of gynecology and obstetrics, 307(1), 93–112. https://doi.org/10.1007/s00404-022-06597-y
• Frankel L. R. (2022). A 10-Year Journey to Diagnosis With Endometriosis: An Autobiographical Case Report. Cureus, 14(1), e21329. https://doi.org/10.7759/cureus.21329